Getto w Tomaszowie Mazowieckim

Getto w Tomaszowie Mazowieckim 1940 r

W dniu 15 grudnia 1940 roku naziści utworzyli w Tomaszowie Mazowieckim getto. Obejmowało ono obszar trzech dzielnic w różnych częściach miasta. Cały teren getta miał łącznie ok. 65 ha. Były to obszary położone przy ulicach: Wschodniej, Zgorzeleckiej, Legionów, Smugowej, Jerozolimskiej, Żwirki-Wigury i Polnej. Wewnątrz getta znajdowały się ulice: Piekarska, Wieczność, Rolna, Ciepła, Handlowa, część Kramarskiej, Krzyżowej, Jerozolimska, Boźnicza. Obozy pracy, stanowiące mniejsze skupiska ludności żydowskiej, znajdowały się poza oficjalnie wytyczonym obszarem przy ulicy Szerokiej oraz między ulicami Władysława i Projektową. Od listopada 1941 roku teren getta został zmniejszony i skoncentrowany przy ulicach: Wschodniej, Krzyżowej, Zgorzelickiej, Legionów do Smugowej oraz wzdłuż ulicy Granicznej i Polnej. Następnym posunięciem niemieckich władz okupacyjnych było zamknięcie getta. W dniu 7 listopada 1941 roku wejścia do getta zagrodzono, ustawiając przy nich tablice ostrzegawcze. Za wyjście poza zagrodzony teren złapanych Żydów rozstrzeliwano na miejscu. Niedługo po utworzeniu w mieście obozu, zwieziono do niego ludność żydowską z okolic Tomaszowa Mazowieckiego. W marcu 1941 roku w getcie mieszkało ponad 15 tysięcy osób. W tym okresie rozpoczęto deportacje do obozów pracy przymusowej w Bliżynie i w Pionkach.

Częste akcje Niemców zmierzające do likwidacji mieszkających w getcie Żydów, organizowane były według opracowanego schematu. W kwietniu 1942 roku wyłapywano i zabijano żydowskich działaczy politycznych, na początku maja - zabijano piekarzy i rzeźników, następne akcje skierowane były przeciwko inteligencji żydowskiej: lekarzom, nauczycielom, adwokatom, itp. 7 maja 1942 roku zlikwidowano Radę Starszych, rozstrzeliwując osiemdziesiąt osób. Częste egzekucje na Żydach wykonywane były na miejscowym cmentarzu żydowskim, gdzie na ofiary czekały, już wykopane, zbiorowe mogiły. Pobliski majątek Węgrzynowice stał się miejscem masowych egzekucji, dokonywanych na Żydach węgierskich. Ostateczna likwidacja getta w Tomaszowie Mazowieckim nastąpiła w dniach: 31 października - 2 listopada 1942 roku. Podczas tej akcji wiele osób zabito na miejscu, resztę wywieziono do obozu zagłady w Treblince. Oficjalnie getto przestało istnieć 4 grudnia 1942 roku.
W Tomaszowie pozostawiono jedynie grupę 920 Żydów. Utworzono dla nich obóz pracy przymusowej, zlikwidowany ostatecznie we wrześniu 1943 roku. W maju i wrześniu 1943 roku ostatnich Żydów deportowano do Starachowic